آشنایی با جایگاه شوراها در قانون اساسی

اصل هفتم: طبق دستور قرآن کریم «و امرهم شوری بینهم»، «و شاورهم فی الامر»، مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش، روستا و نظایر این‌ها از ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشورند. طرز تشکیل و حدود اختیارات وظایف شوراها را این قانون معین می‌کند.

اصل یکصدم: برای پیشبرد سریع برنامه های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی، و سایر امور رفاهی از طریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان، یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر، یا استان صورت می‌گیرد، که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می کنند. شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان و حدود وظایف و اختیارات و نحوه انتخاب و نظارت شوراهای مذکور و سلسله مراتب آن ها را که باید با رعایت اصول وحدت ملی و تمامیت ارضی نظام جمهوری اسلامی و تابعیت حکومت مرکزی باشد، قانون معین می کند.

اصل یکصد و یکم: به منظور جلوگیری از تبعیض و جلب همکاری در برنامه های عمرانی و رفاهی استان ها و نظارت بر اجرای هماهنگ آن شورای عالی استان ها مرکب از نمایندگان شوراهای استان ها تشکیل می شود. نحوه تشکیل و وظایف این شورا را قانون معین می‌کند.

اصل یکصد و دوم: شورای عالی استان ها حق دارد در حدود وظایف خود طرح هایی تهیه و مستقیماً یا از طریق دولت به مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کند. این طرح ها باید در مجلس مورد بررسی قرار گیرد.

اصل یکصد و سوم: استانداران، فرمانداران، و سایر مقامات کشوری که از طرف دولت تعیین می شوند، در حدود اختیارات شوراها ملزم به رعایت تصمیمات آن ها هستند. ( تصمیمات شوراها نباید مخالف موازین اسلامی و قوانین کشور باشد.)

اصل یکصد و ششم: انحلال شوراها جز در صورت انحراف از وظایف قانونی ممکن نیست و مرجع تشخیص انحراف و ترتیب انحلال شوراها و طرز تشکیل مجدد آن ها را قانون معین می‌کند. شورا در صورت اعتراض به انحلال حق دارد به دادگاه صالح شکایت کند و دادگاه موظف است خارج از نوبت به آن رسیدگی کند.

اصل هفتم قانون اساسی صراحت دارد که شوراهای اسلامی کشور یکی از ارگان‌های تصمیم گیری و اداره امور کشورند. و اگرچه به لحاظ تصمیمات سازمانی و اداری کشور دارای وظایف خاص خود هستند، ولی از نظر قانون اساسی و حق حاکمیت در طراز سایر ارکان حکومتی قرار می گیرند. و حتی دامنه حکومت آن ها به اندازه ای است که مسوولین دولتی موظف به رعایت تصمیمات آن ها در حدود اختیاراتشان هستند.
همچنین با ملاحظه اصل یکصدم قانون اساسی به نظر می رسد که غرض قانون گذار از وضع اصل یکصدم توزیع قدرت در نظام های اجتماعی، امور اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، و فرهنگی و ... اگرچه مستقیماً سیاسی نیستند و اصولاً جدای از امور سیاسی محسوب می‌شوند، اما دارای کارکردهای سیاسی نیز می تواند باشد. به ویژه از آن جهت که این بخش ها به وجود آورنده طیف خاصی هستند که در فرآیند اقتدار سیاسی، به عنوان منابع قدرت شناخته می شوند. قانون اساسی با واگذاری این دسته از امور و فعالیت های اجتماعی به شوراها سعی کرده است تمرکز منابع قدرت در دست عده خاص نباشد.

قوانین عادی مجلس و قوانین عادی مصوب قوه مقننه

1- قانون انجمن های ایالتی و ولایتی طبع و نشر 1286/03/01

2- قانون بلدیه بند 9 تا 91،مصوب 1286/03/12

3- قانون تشکیلات ایلات و ولایات و دستورالعمل حکام، مصوب 1286/07/15

4- قانون تشکیل تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب 1316/03/20

5- ماده واحده قانون تشکیل شهرداری ها و انجمن شهرها و قصبات، مصوب 1328/05/04

6- لایحه قانونی شهرداری مواد 1 تا 41، 47، 49 الی 54، 60، 69، 73 الی 78 و 81 الی 88، مصوب 1381/08/11

7- قانون اصلاح پاره ای از مواد و الحاق مواد جدید به قانون شهرداری (مصوب 1334) بندهای 1 الی 20، تبصره 2 قسمت الف بند 21، تبصره قسمت ج بند 21، بند 44 تا 27 و بندهای 29 و 30 و 32 از قسمت دوم مواد 98 و 111، مصوب 1345/01/23

8- قانون تشکیل انجمن های شهرستان و استان، مصوب 1349/03/20

9- اصلاح بعضی از مواد قانون تشکیل انجمن های شهرستان و استان و الحاق پاره ای از مواد قانون شهرداری و الحاق شش ماده به آن ، مصوب 1355/03/26

10- قانون تشکیل انجمن ده و دهبانی، مصوب 1355/03/19

11- اصلاح قانون تشکیل انجمن ده و دهبانی، مصوب 1355/03/19

12- قانون اصلاح تشکیل انجمن های شهرستان و استان و الحاق پاره ای از مواد قانون شهرداری و الحاق شش ماده به آن، مصوب 1355/03/26

13- لایحه قانونی واگذاری وظایف و اختیارات انجمن های شهرستان و استان به کمیته برنامه ریزی استان، مصوب 1358/02/24، به لحاظ آن که این مصوبه عطف به تعیین تکلیف در مورد تشکیلات گذشته می شود در این قسمت آورده شده است.

قوانین عادی و مقررات اجرایی

1- قانون شوراهای محلی مصوب 1358/04/14 شورای انقلاب

2- لایحه قانونی انتخابات شورای شهر و طریقه اداره آن ، مصوب 1358/07/21

3- قانون تشکیلات شوراهای اسلامی کشور، مصوب 1361/09/01

4- قانون الحاق یک تبصره به ماده 53 قانون تشکیلات شوراهای اسلامی کشوری، مصوب 1364/07/28

5- قانون تعیین تکلیف کارکنان انجمن های منحله شهرستان و استان، مصوب 1361/09/01‌

6- قانون اصلاح تشکیلات شوراهای اسلامی، مصوب 1365/04/29

7- آیین نامه اجرایی قانون انتخابات شوراهای اسلامی کشور، مصوب 1368/04/28

8- اصلاحیه آیین نامه اجرایی قانون انتخابات شوراهای اسلامی کشور، مصوب 1368/08/23

9- قانون اصلاح پاره ای از مواد قانون 1361/09/01 و قانون اصلاح قانون تشکیلات شوراهای اسلامی کشور و انتخابات شوراهای مزبور مصوب
1365/04/29 ، مصوب 1369/09/05

10- قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375/03/23 که در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ
ششم مهر ماه 1382 مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 1382/7/16 به تایید شورای نگهبان رسیده است.

11- قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب 1375/03/23

12- آیین نامه اجرایی شرایط احراز تصدی سمت شهردار، مصوب 1377/06/18

13- تصویب نامه راجع به تشکیل کمیسیونی به منظور فراهم ساختن امکانات لازم برای برگزاری انتخابات شوراها، مصوب 1377/09/08

14- آیین نامه اجرایی انتخابات شوراهای اسلامی شهر و شهرک، مصوب 1377/10/02

15- آیین نامه اجرایی انتخابات شوراهای اسلامی روستا، و بخش، مصوب 1377/10/02

16- آیین نامه اجرایی تشکیلات، انتخابات و امور مالی شوراهای اسلامی شهر، شهرک، بخش، روستا، و نحوه انتخاب دهیار، مصوب 1378/01/11 هیئت وزیران

17- نظام نامه راجع به تشکیل شورای بخش، مصوب 1316/10/18

18- آیین نامه حق الجلسه اعضای انجمن شهر، مصوب 1346/02/09

19- آیین نامه وظایف انجمن های ده در امور اجرایی و نوسازی روستاها، مصوب 1347/04/09

20- آیین نامه درجه بندی انجمن های شهرستان و مصوب 1350/10/04

21- آیین نامه اجرایی مواد1 ,65 قانون تشکیل انجمن های شهرستان و استان، مصوب 1350/10/04

22- آیین نامه درجه بندی انجمن های شهرستان و استان و تعیین میزان حق حضور و هزینه ایاب و ذهاب و کمک خرج اعضای انجمن شهر، مصوب 1352/02/26 و اصلاحی 1352/08/26

23- آیین نامه اجرایی انتخاب دهیار موضوع تبصره ماده 6 قانون تشکیل انجمن ده و دهبانی، مصوب 1355/7/28

آئین اجرائی تشکیلات، انتخابات داخلی، و امور مالی شوراهای اسلامی شهر تهران

ماده 1 - در این آیین نامه برای رعایت اختصار به جای (( قانون تشکیلات، وظایف، و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخابات شهرداران مصوب 1375/03/01 )) عبارت (( قانون شوراهای اسلامی کشور )) و به جای عبارت (( شورای اسلامی شهر )) لفظ (( شورا )) بکار برده می شود .

امور داخلی و تشکیلات شورای اسلامی شهر

ماده 2 - اولین جلسه هر دوره شورا ظرف یک هفته بعد از قطعی شدن انتخابات به دعوت فرماندار و یا سرپرست فرمانداری و با حضور دعوت کننده یا نماینده وی تحت ریاست مسن ترین عضو و به منشی گیری دو نفر از جوان ترین اعضا تشکیل و برای رسمیت، کلیه اعضا به شرح زیر سوگند یاد می کنند و آن را امضا می نمایند:
((من در برابر کلام الله مجید، به خداوند متعال سوگند یاد می کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می نمایم که در حفظ امانت و انجام هر چه بهتر وظایفم و خدمت به مردم کوشا باشم و قانون اساسی و سایر قوانین و مقررات کشور را در چار چوب وظائف و اختیارات خود مراعات نمایم و در همه زمینه ها عدالت و انصاف را در نظر داشته و مادام که در شورای اسلامی شهر عضویت دارم در رعایت صرفه و صلاح و پیشرفت امور شهر و شهرداری اهتمام نمایم. ))
تبصره 1: پیروان اقلیت های دینی رسمی، این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد .
تبصره 2: هرگاه فرد جدیدی به عضویت شورا وارد شود موظف است در ابتدای اولین جلسه حضور در شورا به ترتیب مذکور در متن ماده، سوگند یاد نماید.

ماده 3- در اولین جلسه شورا، پس از انجام مراسم تحلیف، اعضای حاضر اقدام به برگزاری انتخابات داخلی نموده و از بین خود با رای مخفی یک رئیس، یک نایب رئیس و حداقل یک منشی و یک خزانه دار برای مدت دوسال انتخاب و مراتب را صور ت جلسه می نمایند. انتخابات اعضای هیات رئیسه در صورت استعفای هر یک از آنان از سمت خود و یا خروج هر یک از اعضای هیات رئیسه از شورا، حداکثر ظرف یک هفته بعد از قبول استعفا توسط شورا و یا خروج عضو و برای همان منصب برگزار می شود .
تبصره: شورا موظف است بلافاصله پس از قطعیت یافتن خروج عضو از شورا مراتب را به فرمانداری ذی ربط بطور کتبی گزارش دهد تا فرماندار از عضو علی البدل شورا با احتساب رای وی دعوت به شرکت در جلسات و صدور کارت شناسائی بنماید.
ماده 4- اعضای شورا حق تفویض اختیارات خود را به غیر اعم از عضو یا غیر عضو شورا را ندارند.
ماده 5- اعضای شورا بر اساس مسوولیت خود متعهد و ملزم به حفظ حیثیات و شوون شورا و رعایت نظم و اجرای مفاد آیین نامه و آیین نامه داخلی می باشند.

وظایف رییس شورا

ماده 6- رییس شورا وظایفی به عهده دارد که اهم آن به شرح زیر است:

1- مسوولیت امور اداری و مالی شورا

2- تعیین دستور جلسه، زمان ونوع جلسه و اداره جلسات ( عادی یا فوق العاده ) شورا

3- دعوت از مقامات موضوع ماده 11 قانون شوراهای اسلامی کشور و سایر اشخاص که شورا ضرورت حضور آن ها در خلسات شورا یا کمیسیون های شورا تشخیص دهد.

4- دعوت از اعضا، و تقسیم کار بین اعضا، و کمیسیون های شورا

5- پیگیری مصوبات شورا

6- معرفی نماینده یا نمایندگان شورا که از بین اعضای شورا انتخاب می شوند به مسوولان اجرایی، نهادها، و سازمان های مملکتی در زمینه های مختلف اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و عمرانی جهت فراهم آوردن زمینه های همکاری در صورت درخواست آنان.

7- معرفی افراد مورد تایید شورا برای انجام اقدام های مورد نیاز و نظارت بر حسن اجرای بندهای 3 و 8 ماده 71 قانون شوراهای اسلامی کشور.

8- احکام مسوول و اعضای دبیرخانه شورا، که از کارکنان شهرداری خواهند بود توسط رییس شورا صادر می شود.
تبصره: سارمان اداری دبیرخانه شورا به تناسب سازمان شهرداری که در تنظیم آن قبلا موافقت سازمان امور اداری و استخدامی کشور جلب شده، از طرف شهردار و با اطلاع شورای شهر تهیه و جهت تصویب به وزارت کشور پیشنهاد می شود تا پس از تصویب به موقع اجرا در آید. کارکنان دبیرخانه شورا تابع آیین نامه استخدامی شهرداری ها خواهند بود.

9- رییس شورا سخنگوی شوراست ( مگر آنکه شورا عضو دیگری را تعیین کند ) و مواضع و اطلاعات رسمی شورا توسط او ( سخنگو ) اعلام می شود.

10- اجرای مفاد ماده 33 آیین نامه مالی شهرداری ها شامل ایجاد تعهد، تشخیص، تسجیل، و صدور حواله در حدود اعتبار مصوب شورا در صلاحیت رییس شورا یا اعضایی است که از طرف وی کتبا و بطور منجر اختیارات لازم به آنها تفویص می شود.

11- تایید بودجه شورا که توسط خزانه دار شورا تنظیم می شود و طرح جامع آن در شورا برای تصویب.
تبصره: نیازهای مالی و تدارکاتی شورا بر اساس بودجه مصوب شورا از طریق درآمدهای بودجه شهرداری تامین خواهد شد.

12- ابلاغ کتبی موارد اعتراض و ایراد اعضا که به صورت روشن به رییس شورا تقدیم شده است به عنوان تذکر به شهردار و دریافت پاسخ کتبی یا شفاهی شهردار در خصوص تذکر ابلاغی و طرح آن در جلسه شورا .
13- کلیه مکاتبات رسمی شورا با امضای رییس شوراست.
تبصره: نایب رییس شورا در غیاب رییس شورا وظایف او را انجام می دهد و در مقابل شورا مسوول است.

وظایف منشی یا منشیان شورا

ماده7- وظایف منشی یا منشیان شورا

1- تهیه و تنظیم دستور جلسات بر اساس پیشنهادهای واصله و پیشنهاد آن به ریاست شورا برای تعیین وقت و دستور جلسات.
2- تنظیم متن مذاکرات جلسات شورا و ثبت آن در دفتر مخصوص جلسات و حفظ و نگهداری آن ها در محل شورا.
3- تهیه متن نامه های شورا، ثبت و شماره گذاری آن ها، تهیه آمار و اطلاعات، تهیه گزارش از عملکرد شورا برای ارایه به رییس شورا، تهیه رونوشت مصوبات جهت اطلاع به فرماندار و شهردار و سازمان های ذی ربط با امضای رییس شورا.
4- انتشار صورت تایید شده جامع درآمد و هزینه شش ماهه شهرداری و ارسال نسخه هایی از آن به وزارت کشور.
5- انتشار مقررات مصوب شورا که برابر قانون باید به اطلاع عموم مردم برسد.

وظایف خزانه دار شورا

1- انجام امور مالی و مسئولیت حسابداری شورا.
2- همکاری با رییس شورا در تنظیم بودجه و اصلاح یا متمم آن.
3- تنظیم صورت مجلس تحویل و تحول اموال و دارایی هایی که از طریق شهرداری در اختیار شورا قرار می گیرد و امضای آن به اتفاق رییس شورا.
4- تنظیم صورت های مالی شورا
5- بررسی صورت حساب ماهانه درآمد و هزینه تسلیمی شهرداری، موضوع ماده 79 قانون شهرداری، و ارایه آن همرا با نظریه به جلسات شورا حداکثر ظرف یک هفته پس از دریافت صورت حساب.

ماده9- جلسات شورا بعد از اولین جلسه، به صورت عادی هر ماه دو بار در محل شورا تشکیل می شود.

تبصره: شورا در صورت درخواست کتبی فرماندار و یا بخشدار ذی ربط مشتمل بر زمان، دستور، و ضرورت تشکیل جلسه، موظف به تشکیل جلسه فوق العاده است. همچنین، شورا می تواند به درخواست کتبی شهردار و یا تشخیص خود به صورت فوق العاده تشکیل جلسه دهد.

ماده10- شورا باید بلافاصله پس از رسمیت یافتن اقدام به انتخاب شهردار با رعایت مقررات قانونی در خصوص دوره خدمت شهردار و آیین نامه احراز تصدی شهردار بنماید و شهردار منتخب را در شهرهای مرکز استان و شهرهای بالای دویست هزار نفر جمعیت به وزارت کشور و سایر شهرها به استانداری برای صدور حکم پیشنهاد کند.
ماده11- جلسات عادی و فوق العاده شورا با حضور حداقل دوسوم اعضای اصلی رسمیت می یابد و تصمیمات با اکثریت مطلق آرای حاضرین معتبر است.
1- جلسات شورا علنی و حضور مستمع با نظر رییس شورا مجاز خواهد بود. ولی به تقاضای کتبی شهردار و نیز فرماندار و موافقت اکثریت مطلق اعضای حاضر می‌تواند جلسه غیر علنی تشکیل شود .
2- اعضای شورا باید در تصمیم های خود قوانین و مقررات مربوط را مورد توجه قراردهند.

3- اعضای شورا موظفند قبل از اخذ تصمیم نهایی پیرامون موضوع یا موضوعاتی که در دستور کار جلسه قرار گرفته است، بحث و بررسی به عمل آورند. به همین منظور به ازای هر نفر موافق، یک نفر مخالف نیز حق صحبت به میزان برابر و به مدتی که رییس شورا تعیین می نماید خواهد داشت. در موقع استیضاح، شهردار حق دارد به اندازه مجموع زمان صحبت موافقین و مخالفین از خود دفاع نماید.
4-رای درجلسات شورا علنی است و با بلند کردن دست و یا ورقه اخذ می شود ولی به تقاضای اکثریت مطلق اعضای حاضر در جلسه ممکن است رای با ورقه به صورت مخفی گرفته شود مگر درامور مالی، لیکن درانتخابات حتما باید رای مخفی گرفته شود.

5-شورا برای جلسات عادی و فوق العاده و نیز کمیسیون های شورا برای جلسات خود، باید دفتر ثبت صورتجلسات داشته و صورتجلسات به امضای اعضا اعم از مخالف یا موافق برسد. دفاتر مذکور توسط منشی تهیه و قبل از ثبت اولین صورتجلسه، صفحه اول آن با ذکر شماره صفحات به امضای رییس شورا و حسب مورد، اعضای شورا و یا کمیسیون های مربوط برسد. صورتجلسات شورا باید به گونه ای تنظیم شودکه در آن تاریخ و دستور کار هر جلسه و اسامی اعضای حاضر و غایب و آرای مثبت و منفی اعضا، مربوط به هر یک از موضوعات به همراه خلاصه مفیدی از بحث و گفتگوی حاضرین وتصمیم یا تصمیمات متخذه و مصوب آمده باشد.

6-جلسات شورا و کمیسیون های آن در محل مخصوصی که توسط شهرداری دراختیار شورا قرار می گیرد تشکیل خواهد شد. جلسات شورا درغیر محل و موعد مقرر رسمیت نداشته و تصمیماتش معتبر نخواهد بود.

منبع: shora.tehran.ir